Na terenie gminy Baranów znajdują się takie zabytki, jak: pochodzący z II poł. XVIII w. kościół pw. Św. Józefa Oblubieńca NMP w Baranowie, dwór i park dworski w Bożej Woli pochodzący z 1864 r. czy dwór w Kaskach powstały na przełomie XVIII i XIX w. dla rodziny Szymanowskich herbu Ślepowron.
Zabytki w gminie Baranów
Przez południową część gminy Grodzisk Mazowiecki przebiega niebieski szlak turystyczny „Śladami Chełmońskiego”, na którym zlokalizowany jest dworek w Adamowiźnie, w którym mieszkał doktor Adam Chełmoński – brat znanego malarza.
Najstarszym zabytkiem gminy jest wczesnośredniowieczne słowiańskie grodzisko położone we wsi Chlebnia, zwane potocznie „Szwedzkimi Górami”, będące pozostałością istniejącej tu w XI i XII w. osady obronnej.
Warto zobaczyć także cenne zabytki z XVII i XVIII wieku – wybudowany w stylu późnobarokowym kościół pw. św. Anny pochodzący z XVII w., drewniany kościół pw. Przemienienia Pańskiego w Żukowie wybudowany w latach 1676–1677 wraz ze znajdującą się obok drewnianą dzwonnicą z XVII w., Dworek Skarbków z XVIII w., XVIII-wieczny kościół pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Izdebnie Kościelnym czy powstały ok. 1800 r. dwór w Izdebnie Kościelnym. Pod koniec XIX w. Grodzisk Mazowiecki stał się podwarszawskim uzdrowiskiem, czego ślady można znaleźć w architekturze ulic położonych w centrum miasta. Na uwagę zasługują wille: wybudowana w latach 1845–1846 willa „Foksal” (która pełniła rolę domu gościnnego przy dworcu kolei warszawsko-wiedeńskiej), willa „Radogoszcz”, willa „Brzezinka”, willa „Niespodzianka”, budynek dworca kolejowego (wybudowany w latach 1920–1925), a także powstałe na przełomie XIX i XX w. zespoły dworskie w Opypach, Radoniach czy Chlebni.
Nie można także zapominać, że Grodzisk był gminą żydowską – przypomina o tym znajdujący się przy ul. Żydowskiej kirkut, założony w 1780 roku. Na jego obecnym terenie znajduje się 277 zabytkowych nagrobków.
Zabytki w gminie Grodzisk Mazowiecki
Obszar dzisiejszej gminy Jaktorów pierwotnie stanowił teren Puszczy Jaktorowskiej, która była siedliskiem tura – przodka bydła domowego, przebywającego na jej terenie do roku 1627. Obecnie w Jaktorowie znajduje się pomnik upamiętniający to wydarzenie.
Na terenie gminy warto zobaczyć XIX-wieczny zespół dworski w Chylicach oraz wybudowany w l. 30. XX w. kościół pw. Św. Stanisława w Jaktorowie. We wsi Budy Zosine natomiast znajduje się cmentarz wojenny założony w 1946 roku z inicjatywy Komitetu Ekshumacyjnego. Na pamiątkę i ku czci żołnierzy AK z grupy „Kampinos” poległych podczas starć z siłami niemieckimi co roku na cmentarzu odbywają się uroczystości.
Zabytki w gminie Jaktorów
W Milanówku w otoczeniu zieleni na przełomie XIX i XX wieku wybudowano wiele willi o zróżnicowanej architekturze: neoklasycystyczna willa „Matulinek”, nawiązująca do baroku willa „Potęga”, willa „Barbarka” – stylem nawiązująca do polskiego renesansu, eklektyczna willa „Wandzin”, eklektyczny zespół willowy „Turczynek”, willa „Waleria” wybudowana w stylu zmodernizowanego historyzmu, będąca przykładem tzw. gotyku wiślano-bałtyckiego jest willa „Borówka”, zakopiańska willa „Jolancin”, secesyjna willa „Perełka”, modernistyczno-secesyjna willa „Matulka”. Na uwagę zasługuje także neogotycki kościół parafialny pw. św. Jadwigi.
Wiele znajdujących się w Milanówku budynków jest wpisanych do krajowego rejestru zabytków (28 pozycji), natomiast 388 przedwojennych willi i innej wartościowej zabudowy w środkowej części Milanówka zostało wpisanych jako „zespół urbanistyczno-krajobrazowy” do krajowego rejestru zabytków. Stanowią one o charakterze miasta – ogrodu Milanówka.
Zabytki w Milanówku
Miasto – ogród Podkowa Leśna w całości uznane jest za obszar zabytkowy ze względu na niepowtarzalną zabudowę i zieleń. Dziś międzywojenne podkowiańskie wille wyróżniają się zróżnicowaną architekturą: stylem dworkowym (willa Marysin, Dworek Lali), neorenesansowym, klasycystycznym, neogotyckim (willa Renata), eklektycznym i modernistycznym (willa Hel, szklany dom Ireny Krzywickiej).
Charakterystycznym obiektem w mieście jest kościół-ogród pw. św. Krzysztofa. Stanowi on nie tylko ciekawostkę architektoniczną, ale też historyczną. Przykładami ciekawej architektury są również: położony w parku miejskim Pałacyk „Kasyno”, willa „Aida”, pałacyk myśliwski Stanisława Lilpopa, wille przy ul. Parkowej 19 i 21, willa „Krychów” rodziny Baniewiczów (ul. Kwiatowa), a przy ul. Storczyków zobaczymy jeden z ciekawszych obiektów architektury drewnianej.
W Podkowie Leśnej mieści się również Stawisko – Muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów.
Zabytki w Podkowie Leśnej
W gminie Żabia Wola w dobrym stanie zachowane są liczne zabytkowe zespoły pałacowo-parkowe, takie jak: pałac w stylu późnego klasycyzmu w Ojrzanowie wybudowany w II połowie XIX wieku przez rodzinę Stadnickich według projektu Władysława Marconiego; dwór w stylu klasycystycznym z 1850 roku w Grzegorzewicach; pałac w stylu neorenesansowym z 1860 r. w Grzmiącej; dwór w stylu klasycystycznym z 1860 r. w Osowcu; dwór z początku XIX wieku położony w Żabiej Woli; zespół parkowo-dworski z początku XIX wieku w Petrykozach, na terenie którego znajduje się skansen.
Niewątpliwie warte zobaczenia są także XVII-wieczny drewniany kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła we wsi Skuły oraz wybudowany przed 1561 r. kościół pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny w Żelechowie z zabytkowym cmentarzem rzymskokatolickim z 1804 r., na którym pochowany został malarz Józef Chełmoński.
Zabytki w gminie Żabia Wola
